Materiały analityczne

Roszczenia alimentacyjne w polskim prawie

Polskie prawo rozwodowe

Ta strona będzie dla Państwa wkrótce dostępna.

Roszczenia alimentacyjne w polskim prawie

Według art. 133 polskiego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka są wystarczające na pokrycie jego kosztów utrzymania i wychowania. Przy tym zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego, art. 135 § 1 KRO.

Usprawiedliwione potrzeby mają tutaj dotyczyć tylko potrzeb własnych dziecka, a nie jego członków rodziny. Sad Najwyższy (SN) wypowiedział się za zasadą, że dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami, i to zarówno wtedy, gdy żyją z nimi wspólnie, jaki i wtedy, gdy żyją w oddzielnych mieszkaniach. Oznacza to więc, że rodzice są zobowiązani zapewnić dziecku te same warunki materialne, w których sami żyją. Nie dotyczy to jednak potrzeb dziecka będących przejawami zbytku. Dziecko powinno zawsze mieć jednak zagwarantowane podstawowe warunki egzystencji.

Sąd Najwyższy wytłumaczył też, co rozumie pod pojęciem „zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego”. Dotyczy to nie tylko zarobków i dochodów rzeczywiście uzyskanych z majątku zobowiązanego, ale i tych zarobków i dochodów, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych. Dlatego też nie można żądać od inwalidy, zwłaszcza zaliczonego do drugiej grupy inwalidzkiej, ażeby przedsiębrał starania o uzyskanie pracy, która przekracza jego fizyczne możliwości. Z drugiej strony jednak rodzice nie mogą uchylić się od obowiązku alimentacyjnego na tej podstawie, że stanowiłoby to dla nich nadmierny ciężar. Obowiązani są oni podzielić się nawet najmniejszymi dochodami.

Do możliwości zarobkowych zalicza się każdy osiągnięty dochód, czy to z umów o pracę, czy też z umów o wykonanie usługi, czy zlecenia. Przy obliczaniu możliwości majątkowych trzeba pomniejszyć dochody uzyskane z majątku o wydatki, które były konieczne dla uzyskania dochodu. Jest też ważne ustalenie dochodów, jakie byłyby uzyskane, przy zastosowaniu należytej staranności. Nie można domagać się od rodziców naruszenia substancji majątkowej. Dlatego też nie można oczekiwać, że przykładowo zostanie sprzedane gospodarstwo rolne lub zakład, który stanowi źródło dochodów. Zbycie jednak takich rzeczy jak biżuteria, czy obrazy jest jak najbardziej dopuszczalne. Usprawiedliwione potrzeby dziecka nie mogą jednak doprowadzić do niedostatku rodziców. Z tego względu zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego nie może być przeprowadzone „za wszelka cenę”.

Zobowiązanie alimentacyjne może być też przeprowadzone w inny sposób. W myśl §2 art.135 KRO zobowiązanie alimentacyjne przy dziecku, które jeszcze nie jest w stanie samo się utrzymać, może polegać także, w całości lub części, na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie. Z reguły jest tutaj mowa o matkach, które dbają o swoje dzieci przez przygotowywanie im posiłków, szykowanie do szkoły i organizacje czasu wolnego dziecka i w ten sposób wypełniają swój obowiązek alimentacyjny.

Obowiązek alimentacyjny nie kończy się z uzyskaniem przez dziecko pełnoletniości i jest dlatego też rozstrzygany dla każdego przypadku. W wypadkach, gdy dziecko chce uczyć się dalej w szkole wyższej, rodzice są zobowiązani je przy tym wspierać.

Zazwyczaj sąd rodzinny rozstrzyga przy rozwodzie, czy separacji automatycznie też o alimentach. Jest oczywiście dopuszczalnym, żeby małżonek przed orzeczeniem separacji lub rozwodu zwrócił się z pozwem, by dostać odpowiednie alimenty na dziecko. Ze względu na to, że warunki życia zobowiązanego i uprawnionego mogą się zmieniać, jest możliwa też zmiana decyzji sądu o przyznanych alimentach. Tutaj trzeba zwrócić się do sądu rodzinnego z pozwem o podwyższenie, zmniejszenie lub też o uchylenie alimentów.

© 2007 Udo Blümel Adwokaci

Polskie prawo rozwodowe

Polskie prawo rozwodowe zostało uregulowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (KRO). O dopuszczalności rozwodu decydują cztery przesłanki. Pierwszą i najważniejszą przesłanką, bez której rozwód nie mógłby w ogóle zaistnieć, jest trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, art. 56 §1 KRO. Pod pojęciem trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego ustawodawca rozumie zanik miedzy małżonkami wspólnoty duchowej, fizycznej i gospodarczej. O zupełności rozkładu decyduje tutaj fakt, że między małżonkami nie istnieje żadna z tych więzi, a ich brak nie jest usprawiedliwiony żadnymi okolicznościami, jak np. rozłąką małżonków związaną z wyjazdem jednego z nich. Natomiast z trwałością rozkładu mamy do czynienia wtedy, gdy można przyjąć, że małżonkowie już do siebie nie wrócą. Zupełność i trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego muszą nastąpić łącznie. Domniemanie dowodzące rozkładu małżeństwa po rocznym nie mieszkaniu ze sobą, tak jak w niemieckim prawie, 1566 i.n. BGB nie istnieje.

Zaistnienie natomiast trzech następnych przesłanek wyłącza możliwość rozwodu, choćby nawet przesłanka trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego była spełniona. Według art.56 §2 KRO mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo, jeżeli z innych powodów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Artykuł ten chroni w szczególności rodziny wielodzietne. Jeżeli np. małżonek żądający rozwodu nie wywiązuje się z obowiązku alimentacyjnego i nie dokłada się do utrzymania rodziny, orzeczenie rozwodu mogłoby pogłębić jego aspołeczne zachowanie. Poza tym w pewnych wypadkach rozwód może być sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Tutaj mamy do czynienia z klauzulą generalną, która zawsze wymaga bliższego zdefiniowania przez sąd. Pod to pojęcie podchodzą przypadki, w których orzeczenie rozwodu prowadziłoby do rażącej krzywdy małżonka sprzeciwiającego się rozwodowi, np. gdy jest to małżonek dotknięty ciężką chorobą i zerwanie więzów małżeńskich byłoby dla niego nad wyraz bolesne.

Ostatnią przesłankę wyłączającą możliwość rozwodu zawiera art.56 §3 KRO. Według niego rozwód również nie jest dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Inaczej niż w niemieckim prawie rozwodowym, w polskim KRO wina przy rozwodzie jest bardzo istotnym czynnikiem. Sam kodeks nie definiuje jednak winy, należy tutaj jednak przyjąć, że chodzi tutaj o ogólne pojęcie winy, czyli o umyślne negatywne zachowanie jednego z małżonków, które doprowadza do rozbicia małżeństwa, czyli trwałego i zupełnego rozkładu pożycia. Sąd Najwyższy przyjął, że winą jest np. zerwanie pożycia, gdy powodem jest głębokie uczucie do osoby trzeciej (orz. SN z 8 maja 1951r., OSN 1952, poz. 21).

W wyroku rozwodowym muszą lub mogą być zawarte następujące rozstrzygnięcia:
- o rozwiązaniu małżeństwa
- o winie rozkładu pożycia
- o władzy rodzicielskiej
- o alimentach dla wspólnych dzieci
- o alimentach dla jednego z małżonków
- o wspólnym mieszkaniu małżonków
- o podziale majątku wspólnego
Ponadto w toku procesu sąd może wydawać tzw. zarządzenie tymczasowe, regulujące stosunki w rodzinie na czas postępowania rozwodowego.

W myśl jednak art.57 §2 KRO na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. Poza znaczeniem moralnym z orzeczeniem o winie łączą się skutki prawne, dotyczy to przede wszystkim obowiązku alimentacyjnego i pośrednio też ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Dlatego też sąd jest obowiązany pouczyć małżonków o tych skutkach w razie wniesienia takiego wniosku przez małżonków. W myśl bowiem art.60 §1 KRO małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jeżeli natomiast jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku, art. 60 §2 KRO.

Wyrok rozwodowy ma charakter konstytutywny i działa ex nunc.

©2007 Udo Blümel Adwokaci